Paribasan

Anak-anakan timun = wong kang ngepek bojo anake pupon

Andaka atawan wisaya = wong kang kena prakara banjur minggat amarga duwe pangira bakal kalah prakarane

Andaka ina tan wrin upaya = wong kang didakwa nyolong nanging ora ngaku, wasana kajibah nggoleki barang kang ilang

 Awak pendhek budi ciblek = wong cilik tur asor bebudene

 Abag-abang lambe = guneme mung lamis

 Adol lenga kari busik = dum dum barang, nanging sing andum ora oleh bagean

 Akadang saksi = wong prakaran akeh sadulure kang dadi seksine

 Ana bapang sumimpang = nyingkiri sakehing bebaya

 Anirna patra = ngungkiri tulisane dhewe

 Angin silem ing warih = tumindak ala kanthi sesidheman

 Angon kosok = ngreti ulah kridhaning wong liya lan bisa empan papan tumindake

 Asor kilang munggwing gelas = gunem manis tur marak ati lan bisa mranani sing krungu

 Adhang-adhang tetese embung = nJagakake barang mung sakoleh-olehe

 Aji godhong garing = wis ora ana ajine (asor banget)

 Ana adulate ora ana begjane = arep nemu kabegjan, ning ora sida

 Ana gula ana semut = panggonan sing akeh rejekine, mesti akeh sing nekani.

 Anggenthong umos = wong kang ora bisa nyimpen wewadi.

 Angon mangsa = golek wektu kang prayoga kanggo tumindak.

 Angon ulat ngumbar tangan = ngulatake kaanan, yen limpe banjur dicolong

 Arep jamure emoh watange = gelem kepenake ora gelem rekasane

 Asu belang kalung wang = wong asor nanging sugih

 Asu gedhe menang kerahe = wong kang dhuwur pangkate mesthi wae luwih dhuwur panguwasane

 Asu munggah ing papahan = wong ngrabeni tilas bojone sadulur tuwa

 Ati bengkong oleh oncong = wong duwe niyat ala oleh dalan

 Ana catur mungkur = ora seneng nyampuri urusaning liyan

 Anak molah bapa kepradhah = wong tuwa melu repot amarga tumindake anake

 Arep nengkane emoh pulute = gelem kepenak emoh nglakoni rekasane

 Adigang, adigung, adiguna = seneng ngendelake kekuwatane, panguwasae, lan kepinterane

 Ancik-ancik pucuking eri = tansah was sumelang

 Asu marani gebug = njarag bebaya

 Asu rebutan balung = rebutan utawa padudon sing ora mumpangati

Baladewa ilang gapite = wong gagah kang ilang kakuwatane, kaluhurane (ora duwe panguwasa)

 Banyu pinerang ora bakal pedhot = pasulayane sedulur ora bakal medhotake pasedulurane

 Bapa kesolah anak molah = yen wong tuwa oleh prakara, anak uga melu ngrasakae lan melu tanggung jawab

 mBarung sinang = nyela-nyela wong guneman

 mBalithuk kukum = mbudidaya ucul saka ing kukum utawa angger-angger

 mBaguguk ngutha waton = mbangkang marang pamarentah

 mBondhan tanpa ratu = mbangkang marang nagara

 mBuru kidang lumayu = nguyak samubarang kang durung karuwan wekase

 mBuwang rase nemu kuwuk = nyingkiri piala, nanging malah nemu piala kang luwih saka ala

 mBuwang tilas = rewa-rewa ora mentas tumindak pagawe ala

 Bathang lelaku = lunga ijen ngambah panggonan kang mbebayani

 Beras wutah arang bali menyang takere = barang kang wis owah ora bakal bali kaya maune

 mBidhung api rowang = ethok-ethok nulung nanging sejatine arep ngrusuhi

 Blilu tau pinter durung nglakoni = wong bodho nanging sering nglakoni iku luwih pinter tinimbang wong pinter nanging durung tau nglakoni

 Balung tinumpuk = anak loro dimantu tunggal dina

 Bathang lelaku = wong lungan ijen liwat dalan kang gawat, ngemu baya pati

 Bathang ucap-ucap = wong loro lungan liwat dalan kang gawat, ngemu baya pati

 Bubuk oleh leng = wong duwe niyat ala oleh dalan

 Bung pring petung = bocah kang longgor (gelis gedhe)

 Buntel kadut, ora kinang ora udut = wong nyambut gawe borongan, ora oleh opah dhuwit, mangan, lan udut

 Busuk ketekuk, pinter keblinger = sing bodho lan sing pinter padha nemu cilaka

 Becik ketitik ala ketara = sing becik bakal tinemu, sing ala bakale ketara

 Belo melu seton = bisane mung melu-melu, ora ngerti sing dikarepake

 Mburu uceng kelangan deleg = nguyak barang sepele kelangan barang sing aji

 Bathok bolu isi madu = dianggep wong lumrah nanging sugih kepinteran, utawa wong ala rupane nanging manis bebudene

 Bebek diwuruki nglangi = wong pinter diwulang mesthi gelis bisa

 Bebek mungsuh mliwis = wong loro padha dene pintere mungsuhan, nanging sing siji luwih trengginas

 Bima akutha wesi = wong gedhe kang kukuh panguwasane

 Bramara mangun lingga = wong lanang gumagusan ing ngarepe wong wadon kang disiri

 Brekithi angkara madu = wong kacilakan marga barang kang banget dikaremi

 Byung-byung tawon kambu = wong ela-elu, senengane padha kumpul tanpa ana prelune

Calak cangkol kendhali bol, cemethi tai = nyela-nyela gunem kang ora ana pedahe

 Carang canthel = ora diajak guneman nanging melu-melu ngrembug

 Car-cor kaya kurang janganan = ngomong ceplas-ceplos ora dipikir dhisik

 Cathok gawel = seneng cawe-cawe mesthi ora diajak guneman

 Cecak nguntal elo = gegayuhan sing ora jumbuh karo kahanane

 Cebol nggayuh lintang = wong duwe panggayuh kang mokal kecandhake

 Cebol nggayuh langit = wong duwe panjangka kang tanpa ana kawusanane

 Cecak nguntal cagak = gegayuhan kang ora imbang kekuwatane

 Cedhak celeng boloten = cedhak karo wong ala bakal katut ala

 Cengkir ketindhihan kiring = wong lanang didhisiki anggone rabi dening adhine

 Cikal apupus limar = wong oleh kabegjan kang luwih saka mesthine

 Cobolo mangan teki = wong bodho banget tur tumindak asor

 Cocak nguntal elo = wong tumandang gawe kang ora laras karo kaanane

 Cumbu laler = wong kang teka lunga pamanggone

 Ciri wanci lalai ginawa mati = pakulinan ala ora bisa diowahi yen durung nganti mati

 Cincing-cincing meksa klebus = karepe ngirid nanging malah entek akeh, karepe mung climen wekasan entek wragat akeh

 Criwis cawis = seneng maido nanging ya seneng menehi (muruki)

 Cuplak andheng-andheng, yen tan pernah panggonane = wong kang tansah sulaya karo rembuge wong akeh

 Crah gawe bubrah, rukun gawe santosa = pasulayan njalari ringkih, karukunan njalari kuwat.

 Cedhak kebo gupak = sesrawungan karo wong ala bisa melu-melu

Dahwen ati open = nacad nanging mbenerake wong liya

 Digarokake dilukokake = dikongkon nyambut gawe abot

 Dudu sanak dudu kadang, yen mati melu kelangan = senajan wong liya yen nemoni rekasa bakal dibelani

 Duka yayah sinipi, jaja bang mawinga-winga = wong kang nesu banget

 Dhandhang diunekake kuntul, kuntul diunekake dhandhang = bab ala dikandhakke becik, bab becik dikandhakkke ala

 Derman golek momongan = wong wis akeh kewajibane isih golek gawean kang ngimbuhi ribed

 Desa mawa cara negara mawa tata = saben panggonan duwe tata car dhewe-dhewe

 Dadia godhong moh nyuwek, dadia banyu moh nyawuk = wis emoh sapa aruh

 Dhalang kerubuhan panggung = wong tanpa bisa kumecap marga nemu wiring

 Dhandhang diunekake kuntul = wong ala dikira becik

 Dhandhang ngelak = wong kang ngajab patining liyan

 Dhadhap ketuwuhan cangkring = kumpulane wong becik kaworan wong ala atine

 Dhayung oleh kedhung = wong tumandang gawe kanthi kepenak jalaran cocog lan saranane

 Dhemit ora ndulit, setan ora doyan = ana ngendi papan tansah slamet

 Dibeciki mbalang tai = mbeciki wong liya oleh pinwales piala

 Dikempit kaya wade, dijuju kaya manuk = banget ditresnani

 Dolanan ula mandi = njarag tumindak gawe kang ngemu bebaya

 Dudu berase ditempurake = nyambungi guneman, nanging ora cundhuk karo sing dirembug

 Durung cundhuk, acandhak = ora ngerti perkarane melu urun gunem

 Dhadhakan anglayoni = mementahi rembug sing wis mateng

 Dudutan lan anculan = wong loro padha kethikan: sing siji ethok-ethok ora ngerti

 Durung ilang pupuk lempuyange = dianggep isih kaya bocah cilik

 Durung pecus keselak betus = durung sembada wis duwe kekarepan neka-neka

 Duk sandhing geni = wong lanang jejer turu karo wong wadon dudu bojone

 Diwenehi ati ngrogoh rempela = diwenehi sithik isih kurang panarima

 Dipalangana mlumpat, ditalenana medhot = arepa dikaya ngapa yen wis takdhire bisa kalakon

 Dom sumuruping banyu = telik sandi (mata-mata), laku sesidheman kanggo meruhi wewadi

Eman-eman ora keduman = karepe eman malah awake dhewe ora keduman

 Embuh nila embuh etom = wong kang nyaruwe alaning liyan, nanging dheweke ugamelu nglakoni

Embat-embat celarat = wong nyambut gawe kanthi ngati-ati banget

 Emprit abuntut bedhug = wong kang nggedhekake perkara sing maune sepele

 Enggon welut diedoli udhet = wong pinter dipameri kepinteran sing ora sepiraa

 Endhas gundhul dikepeti = wong sing wis kepenak uripe oleh kamukten

 Esuk dhele, sore tempe = ora antep, atine molah-malih

 Emban cindhe, emban siladan = tumindak ora adil

 Entek amek, kurang golek = diuneni akeh-akeh

 Entek jarake = wis entek kasugihane

Gajah alingan teki = wong gedhe sendhen prekarane wong cilik

 Gajah marani wantilan = wong kang njarag nemoni bebaya

 ngGajah elar = wong kang sarwa kasembadan kekarepane

 Gajah ngidak rapah = wong gedhe (agung) nrajang wewalere dhewe

 Gajah perang karo gajah, kancil mati ing tengah = wong gedhe padha pasulayanwong cilik sing dadi korban

 Galuga sinalusur sari = wong becik rupane, utama bebudene

 Gambret singgang mrakatak ora ana sing ngeneni = wong wadon kenes ora ana wong lanang sing nakokake

 Gagak nganggo laring merak = wong cilik tumindak kaya-kaya wong gedhe

 Garang garing = wong semugih nanging sejatine kekurangan

 Gayuk-gayuk tuna, nggayuh-nggayuh luput = samubarang kang dikarepake ora bis keturutan

 Gliyak-gliyak tumindak, sareh pikoleh = senajan alon-alon anggone tumindak nanging bisa kelakon

 Golek banyu bening = meguru golek kawruh sing becik

 Nggutuk lor kena kidul = ngarani/ndakwa sing ora bener

 Nggenthong umos = wong kang ora bisa nyimpen wewadi

 Gawe luwangan, ngurugi luwangan = utang kana, nyaur kene

 nGGayuh tawang = tumandang gawe kang tanpa pituwas

 Gecul ngumpul bandhol ngrompol = wong ala padha saiyeg tumindak ala

 Gedhang apupus cindhe = wong duwe kamelikan kang ora salumrahe

 Geguyon dadi tangisan = gegojegan, wasana gawe susah

 Gemblung jinurung, edan kawarisa = tumindak nekad, nanging malah nemu kabegjan

 Gendhon rukon = tumindak bebarengan amrih padha kepenake

 Geni guntur nila bena = dhawuhing nagara kudu linakonan

 nGgenteni watang putung = nglungsur kalungguhane wong kang wis mati

 nGgepuk kemiri kopong = tumindak gawe kang tanpa kasil

 nGgered ori saka pucuk = tumandang tanpa petung, wasana gawe rekasa awake dhewe

 Giri lusi janma tan kena ingina = wong katone bodho jebul sugih kawruh

 Golek-golek ketanggor wong luru-luru = arep tumindak ala, wasana kepergok wong kang uga tumindak ala

 Gondhelan poncoting tapih = nggantungake urpe marang bojo

 Gotong mayit = lungan mung wong telu ngliwati papan sing mbebayani

 Greget-greget suruh = nggregetake ati nanging ngemu rasa seneng

 ngGugat kayu aking = mrakarakake wong kang wis mati

 Gumembrang ora adang = kelangan barang tanpa ana sing weruh

 Gumendheng ora nggoreng = kelangan barang tanpa ana sing weruh

 ngGutuk api lamur = mitenah wong liya kanthi ethok-ethok ora ngerti wong sing dipitenah

 Gupak pulute ora melu mangan nangkane = melu rekasa nanging ora melu ngrasakake kepenake

 Glugu ketlusuban ruyung = kumpulane wong becik kecampuran wong ala bebudene

 Glundhung semprong = wong wadon omah-omah ora nggawa bandha mapan ing omahe sing lanang

 Gong lumaku tinabuh = wong geleme omong mung yen ditakoni

Idu geni = sakuni-unine kelakon

 Idu didilat maneh = njabel rembug sing wis kawetu

 Iwak kecemplung wuwu = kena diapusi kanthi gampang

 Ing ngarsa sung tuladha, ing madya mangun karsa, tut wuri handayani = yen ana ngarep nyontoni, ana tengah menehi greget (karep), ana mburi menehi daya

Jer basuki mawa beya = sakabehing gegayuhan mbutuhake wragad (pengorbanan)

 nJabung alus = ngapusi kanthi tembung manis

 nJaring langit = tumindak gawe kang tanpa asil

 nJaring angin = tumindak gawe kang tanpa asil

 Jinjang api goyang = ora nggugu kandhaning liyan nanging malah gawe kapitunan

 Jalma tan kena kinira = manungsa iku ora kena diremehake

 Jati ketlusuban ruyung = kumpulane wong becik kelebon wong ala

 Njagakake endhoge si blorok = ngarep-arep barang sing durung mesthi

 Njajah desa milangkori = wis tekan ngendi-endi

 Jalma angkara mati murka = nemoni cilaka jalaran angkara murkane

 Jamur tuwuh ing sela = wong kang uripe memelas

nJalukan ora wewehan = seneng njaluk ora gelem menehi

 Jaran kerubuhan empyak = wong kang wis kanji (kapok, wedi) banget marga lelakon sing wis tau gawe wedi

 Jarit luwas ing sampiran = wong duwe kepinteran nanging ora ana sing nganggo utawa ngangsu kapinterane, lawas-lawas wong iku tanpa guna

 nJujul muwul = prakara kang nambah-nambahi rekasa, utawa wis sarwa akeh lan torah (kecukupan) isih oleh wuwuh (tambahan) maneh

 nJunjung ngantebake = ngalembana nanging duwe niyat ngasorake

Kaduk wani kurang deduga = watak wong enom sing grusa-grusu kurang petung

 Kalah cacak menang cacak = samubarang pagawean luwih becik dicoba dhisik bisa lan orane

 Karna binandhung = kabar kang lumembar sarana gethok tular

 Kebak sundukane = wis akeh anggone gawe piala

 Kebak sundukane = kakehan dosa, akeh sing disulayani

 Kebanjiran segara madu = nemu kabegjan kang gedhe banget

 Kebat kliwat, gancang pincang = tumindak kang kesusu mesthi ora kebeneran

 Kebo bule mati setra = wong pinter ning ora ana sing merlokake

 Kebo ilang tombok kandhang = wis kelangan ngetokake wragat maneh kanggo nggoleki malah ora ketemu

 Kebo lumumpat ing palang = wong gedhe nggagahi prakarane sadulur utawa kaluwargane dhewe

 Kebo kabotan sungu = wong ngrekasa uripe marga kabotan butuh, kakehan anak

 Kebo lumaku dipasangi = wong kang gelem tumandang gawe yen dituntun (diwarahi)

 Kebo nusu gudel = wong tuwa njaluk wuruk marang wong enom

 Kebo mulih nyang kandhange = wong sing wis suwe lelana bali nyang asale

 Kebo mutung ing pasangan = wong ninggal pagaweane sing durung sida ditandangi

 Kecing-kecing diraupi = tumindak gawe kanthi wani njejaluk tanpa ngrasa isin

 Keduwung nguntal wedhung = wis kebanjur tumindak, arep mundur wis lumaku, arep maju wis rekasa

 Kepaten obor = kelangan aluran pasedulurane

 Keri tan pinecut = gelem tumindak gawe tanpa diprentah

 Kulak warta adol prungon = oleh kabar banjur ditularake marang liyan

 Kumrisik tan kanginan = rumangsa tanpa disaruwe

 Kuping budheg dikoroki = ora ngreti kathik dikandhani, wasana kepengin ngreti prekarane

 Kakehan gludhug kurang udan = akeh sing diomongake ananging ora nyata

 Kaya banyu karo lenga = paseduluran kang ora bisa rukun

 Kadang konang = wong kang diaku sedulur yen wonge sugih (duwe pangkat)

 Kacang atinggal lanjaran = anak kang ora memper bebudene wong tuwane

 Kacang mangsaa ninggal lanjaran = anak iku lumrahe bebudene memper wong tuwane

 Kandhang langit, bantal ombak, kemul mega = ora duwe papan (omah)

 Katepang ngrangsang gunung = wong asor pengin nggayuh pangkat luhur

 Katon cempaka sewakul = wong kang manjila dhewe, beda klawan pepadhane

 Kajugrukan gunung menyan = oleh kabegjan gedhe banget

 Kawuk ora weruh slira = wong cilik ambeke kaya wong gedhe

 Kebanjiran segara madu = nemu kebegjan (rejeki) sing gedhe

 Kegedhen empyak kurang cagak = wong kang duwe panjangka ning ora sembada

 Kekudhung walulang macan = ngapusi nganggo jenenge wong kang diwedeni

 Kelacak kepathak = ora bisa mungkir jalaran wis kebukti

 Kemladhean ngajak sempal = wong mondhok gawe rusak sing dipondhoki

 Kendhit miming kadang dewa = wong kang ora pasrah ing paeka

 Keplok ora tombok = melu seneng ananging ora melu wragad, utawa wong kang senengane maido ning ora gelem melu cawe-cawe

 Kerot ora duwe untu = duwe kekarepan ananging ora sembada

 Kena iwake aja nganti butheg banyune = ngrampungi prakara kanthi ngati-ngati

 Kejugrukan gunung madu = nemu kanugrahan

 Kethek saranggon = grombolane wong ala

 Kencana katon wingka = arepa becik disawang ora becik

 Kendel ngringkel, dhadhag ora godhak = ngakune kendel tur pinter jebule jirih tur bodho

 Kenes ora ethes = wong sing sugih nanging ora disenengi

 Kriwikan dadi grojogan = prakara sepele dadi prakara gedhe

 Kere munggah bale = wong asor diprecaya dadi panguwasa (wong pangkat)

 Kere nemoni malem = wong miskin kinembong ing pangan

 Kere menangi Mulud = wong miskin kinembong ing pangan

 Kerot ora duwe untu = duwe kekarepan ning ora duwe wragad

 Kerubuhan gunung = wong nemoni kesusahan sing gedhe banget

 Kesandhung ing rata kebentus ing tawang = oleh cilaka sing ora dinyana-nyana

 Ketula-tula ketali = wong kang tansah nandhang sengsara

 Kethek saranggon = kumpulane wong kang tindake ala

 Kinjeng tanpa soca = wong tandang gawe ora ngerti ancas tujuwane

 Kaleyang kabur kanginan, ora sanak ora kadang = wong sing ora duwe panggonan utawa omah tetep

 Klenthing wadhah masin = wong ala sanajan tumindak becik, tabet-tabete wong ala isih ketara (angel ninggalake pakulinane tumindak ala

 Kodhok nguntal gajah = wong duwe trekah sing mokal kalakone

 Kongsi jambul uwanen = nganti tumekan tuwa banget

 Kriwikan dadi grojogan = prakara kang maune cilik dadi gedhe

 Krokot ing galeng = wong kang mlarat banget

 Kucing-kucing diraupi = wong duwe gawe kanthi nekad, sanajan direwangi wiring isin

 Kudhi pacul singa landhepa =wong adu kapinteran, sing pinter sing bakal nemu kabegjan

 Kudhung walulang macan = wong golek utangan nganggo sendhen asmane wong gedhe utawa wong kuwasa

 Kumenthus ora becus = seneng umuk nanging ora mrantasi karya (sembada)

 Kuntul diunekake dhandhang = wong becik dianggep wong ala

 Kurung munggah lumbung = wong rena dipek bojo sing duwe omah

 Kutuk nggendhong kemiri = wong kang nganggo kang sarwa aji (apik) liwat dalan kang mbebayani

 Kutuk marani sunduk, ula marani gebuk = wong kang njarag (marani) bebaya

 Kuncung nganti tumekan gelung = suwe banget anggone ngenteni

Ladak kecangklak = wong kang angkuh nemoni pakewuh marga tumindake dhewe

 Lahang karoban manis = wong kang rupane bagus-ayu tur luhur bebudene

 Lanang kemangi = wong lanang kang jirih

 Lawas-lawas kawongan godhong = wis lawas pangabdine, nanging ora banjur dibuwang, tanpa oleh pangkat

 Lebak ilining banyu = wong asor kanggo tiban-tiban yen ana prakara

 Ledhang-ledhang nemu pedhang = nemu kabegjan tanpa kanyana-nyana

 Legan golek momongan = wong kang wis kepenak malah njarag golek gawean (rekasa)

 Lambe satumang kari semerang = menehi pitutur nganti kesel, ora digubris

 Lumpuh ngideri jagad = duwe gegayuhan sing mokal kelakon

 Lungguh klasa gumelar = ora melu rekasa nanging nemu kepenak

Macan guguh = wong gedhe (kuwasa) wis ora kajen keringan

 Madu balung tanpa isi = rebutan samubarang kang tanpa guna

 Malang-malang tanggung = ngewuhake, arep ditinggal nggrundel, yen dilokake ora mrantasi gawe

 Mancak wadhah tulupan = wis suwe nyambut gawe nanging tanpa duwe celengan

 Mecel manuk miber = sarwa kasembadan, sabarang tindake mawa kasil

 Mendhak alingan, wekasan katon = tumindak nylamur, nanging wekasan ngaku, jalaran konangan wong akeh

 Maju tatu mundur ajur = prakara kang sarwa ndadekake pakewuh, utawa mbudi daya kepiye wae nanging ora kasil

 Matang tuna numbak luput = tansah luput kabeh panggayuhane

 Mbuwang tilas = ethok-ethok ora ngerti marang tumindake kang ala kang dilakoni

 Meneng widara uleren = katone anteng nanging sejatine ala atine

 Menthung koja kena sembagine = rumangsane ngapusi, nanging sejatine malah kena apus

 Merangi tatal = mentahi rembug kang wis mateng

 Micakake wong melek = ora nganggep wong sing meruhi dhewe

 Midak sikil, njawil mungkur = kethikan ora ngetarani

 Midak tembelek ora penyek = ora duwe kekuwatan kanggo tandang gawe

 Mirong kampuh jingga = mbalela marang nagara

 Mrojol ing akerep = nyebal saka kalumrahaning wong akeh

 Milih-milih tebu boleng = kakehan milih, wekasan oleh kang ora becik

 Mikul dhuwur mendhem jero = bisa njunjung drajade wong tuwa

 Mubra-mubru mblabar madu = wong kang sarwa kecukupan

 Meneng kitiran = ora bisa anteng

 Mbrojol saselaning garu = ora ana sing madhani kepinterane, utawa wong kang luput saka bebaya

Nabok nyilih tangan = tumindak ala kanthi kongkonan wong liya

 Naga mangsa tanpa cala = wong kang mrana-mrana ngrasani alaning liyan

 Ngagar metu kawul = ngojok-ojoki supaya dadi pasulayan, nanging sing diojok-ojoki ora mempan

 Ngajari bebek nglangi = panggawean sing ora ana paedahe

 Ngalasake Negara = wong sing ora manut pranatane Negara

 Ngalem legining gula = ngalembana kapinterane wong kang pancen pinter (sugih)

 Ngaturake kidang lumayu = ngaturake barang kang wis ora ana

 Nagara mawa tata, desa mawa cara = saben papan duwe adapt lan aturan dhewe-dhewe

 Nampel puluk = mitenah kabegjane wong liya

 Nandur wiji keli = ngopeni turune wong kasrakat

 Nasabi dhengkul = nutup-nutupi kekurangane sadulur supaya oleh kauntungan

 Natas tali gumantung = putusan kang ora ana kawusanane

 Nebak wong mangan = gawe rugine wong kang oleh kamukten

 Nemu kuwuk = wong njaluk tulung marang liyan ora nganggo mara ing omahe

 Ninggal bocah ing waton = nyumelangake samubarang sing wis kelakon

 Nitipake daging serep = titip anak wadon marang besan

 Nucuk ngiberake = wis disuguh mulihe isih mbrekat suguhan

 Nulung menthung = karepe aweh welas, nanging malah gawe rekasane

 Nuntumake balung pisah = bebesanan karo sedulur kang wis adoh alurane

 Nututi baling wis tiba = njabel wicara kang wis kawetu

 Nututi kidang lumayu = nguyak samubarang kang durung cetha lan durung mesthi olehe

 Ngadu singating andaka = gawe dukaning panggedhe

 Ngadhepi celeng boloten = cedhak-cedhak wong ala bebudene

 Nglungguhi klasa gumelar = nindakake pegawean kang wis tumata

 Ngotragake gunung = wong cilik-asor bisa ngalahake wong gedhe-luhur, nganti gawe kagete wong akeh

 Nguthik-uthik macan dhedhe = njarag wong kang wis lilih nepsune

 Nguyahi segara = weweh marang wong sugih kang ora ana pituwase

 Nyangoni kawula minggat = ndandani barang kang tansah rusak

 Nguthik-uthik macan turu = gawe nesu (golek gaweyan)

 Nyolong pethek = luput saka pangira

 Ngobak banyu bening = gawe rerusuh ing papan kang tentrem

 Nguyahi segara = nulung wong sing kecukupan

 Nandur pari jero = gawe ngamal kabecikan

 Nututi layangan pedhot = nggoleki barang sing angel ketemune

 Ngaji mumpung = ngatogake kekarepan mumpung ana wektu becik

 Ngalem legining gula = ngalem kepinterane wong winasis

 Ngandel tali gedebog = mrecaya barang kang ora mitayani

 Ngantuk nemu kethuk = enak-enak ora nyambut gawe nanging oleh kabegjan

 Ngangsu banyu ing kranjang = golek ngelmu nanging ora pinter marga ngelmune

 Ngaub ngawar-awar = golek pangayoman marang wongmiskin

 Nguwod gedebog = wong nemu kacilakan merga panggawene wong liya

 Nguyang lara nempur pati = njarag marang kacilakan

 Nguyuh aling-alingan sada = ngumpetake kekurangane, nanging ora murwat lan sranane

 Ngabuk wong meteng = milara wong kang tanpa daya

 Ngemping lara nggenjah pati = njarag marang kasangsaran

 Ngempukake watu item = nganggep remeh prakara abot

 Ngemut legining gula = ngrumat baranging liyan, bareng ngreti yen ana gunane banjur dipek dhewe, ora diwenehake sing duwe

 Ngenteni timbale watu item = ngarep-arep samubarang kang ora bakal teka

 Ngetutake poncoting tapih = melu sapari lungane bojo

 Nggepuk kemiri kopong = tumandang gawe kang tanpa pituwas

 Nglancipi singating andaka = natang wong kang kawasa

 Nglangi ing tengah mati ing pinggir = apa kang digarap tanpa karampungan

 Nglumahake, ngurepake = bebesanan anak loro lanang wadon padha nggawa lan padha olehe

 Ngarebake sikut = nenonton mung kanggo golek sukan-sukan

 Ngrampek-ngrampek kethek = nyanak marang wong ala

 Ngrangsang-ngrangsang tuna = samubrang kang ginayuh ora kena

 Ngrusak pager ayu = ndhemeni bojoning liyan

 Nrenggiling api mati = wong ethok-ethok ora ngrungu guneme liyan, nanging sabenere niling-nilingake

 Numpal keli = wong lelungan mung nunut kancane

 Nusup ngayam alas = wong lelungan kanthi mlebu metu padesan lan ngliwati omah-omahe wong akeh

 Nyambung watang putung = ngruunake sedulur kang cecongkrahan

 Nyawat mbalang wohe = duwe panpgangkah sarana pitulungane sedulur sing diangkah

 Nyeret pring saka pucuk = pagawean gampang malah dingel-ngel

 Nyundhang bathang bantheng = ngangkat priyayi turunane bangsa luhur kang wis ora duwe pangawasa

 Nyunggi lumpang kentheng = rabi ayu turune wong luhur

Obor blarak = mung sawetara wae

 Obah owah = barang dadi becik mbutuhake wragad

 Obah mamah = yen gelem makarya, bakale akeh rejeki

 Obah ngarep kobet mburi = wani rekasa dhisik, mbesuke bakal kepenak

 Opor bebek, mentas dhewek = rampungae saka reka dayane dhewe

 Ora ana banyu mili mandhuwur = watak iku tumurun marang anak

 Ora ana kukus tanpa geni = ora ana akibta tanpa sebab

 Ora gonja ora unus = wis rupane ala, bebudene uga ala

 Ora jaman ora makam = ora genah asal kamulane

 Ora mambu enthong irus = ora ana sambung rapete bab aluran paseduluran

 Ora ngerti kenthang kimpule = ora weruh prakara sing dirembug

 Ora polo ora uteg = bodho banget

 Ora tembung ora lawung = njupuk barange liyan tanpa jawab

 Ora weruh alip bengkonge = ora ngreti aksara

 Othak-athik didudut angel = katone sarwa ganpang bareng ditemenani ora ana nyatane

 Ora kingan ora udut = ora mangan apa-apa

 Ora uwur ora sembur = ora gelem cawe-cawe (aweh pitulung)

Palang mangan tandur = wong kang diwenehi kapercayan njaga nanging malah ngrusak

 Pandengan karo srengenge = memungsuhan karo panguwasane

 Pandhitane antake = laire katon suci batine ala

 Pecruk tunggu bara = wong kang dipasrahi tunggu barang kang dimelik (dadi kesenengane)

 Pupur sadurunge benjut = becik jaga-jaga utawa tumindak ngati-ati

 Pupur sawise benjut = ngati-ati sawise nemu bebaya

 Pinter keblinger busuk ketekuk = sarwa cilaka, tansah kena paeka

 Pitik trondhol diumbar ing padaringan = wong miskin dipracaya manggon ing papan kang mubra-mubru pangan

 Pupur sawise benjut = tumindak ngati-ati bareng wis ketaman

Raga tanpa mule = rana-rene mung disawiyah, ora kajen

 Rupak jagade = ora duwe papan pasrawungan

 Rame ing gawe, sepi ing pamrih = gelem tandang gawe ora amarga golek opah

 Ramban-ramban tanggung = wong ngira alaning liyan, nanging isih ragu-ragu

 Rawe-rawe rantas, malang-malang putung = sakehing pepalang bisa disingkirake

 Rampek-rampek kethek = wong kang nyedhak-nyedhak wong ala, ora wurung oleh piala saka wong iku

 Rebut balung tanpa isi = pasulayan marga barang kang sepele

 Regem-regem kemarung = wong kang ngrangkani wong liya kang sok nglarani (gawe cilaka)

 Renggang gula kumepyur pulut = wong kang raket banget anggone kekancan

 Rindhik asu digitik = dikongkon nindakake pegawean kang ora cocog karo kekarepane

 Rupa nggendhong rega = merga barange apik mula regane ya larang

 Rukun agawa santosa, crah agawe bubrah = yen padha rukun mesthi padha santosa, yen padha congkrah mesthi bakal rusak

 Rubuh-rubuh gedhang = wong kang ela-elu tumindake liyan (melu-melu)

Sing salah seleh = sing salah bakal nampa akibate

 Sembur-sembur adas, siram-siram bayem = bisa kaleksanan marga pandongane wong akeh

 Sadumuk bathuk sanyari bumi = pasulayan dilabuhi toh pati

 Satru munggwing cangklakan = wong kang dadi mungsuh ing lingkungan sanak sedulur

 Satu munggwing rimbagan = wong loro kang anggone kekancan padha cocoge

 Suduk gunting tatu loro = nampa kesusahan (kasangsaran) bareng-bareng (ngiwa nengen)

 Sabar sareh mesthi bakal pikoleh = tumindak samubrang aja kesusu

 Sabaya pati sabaya mukti = kerukunan nganti tekaning pati

 Sadumuk bathuk senyari bumi = pasulayan nganti dilabuhi tekan pati

 Sandhing kirik gudhigen = wong kang srawung karo wong ala, ora wurung ketularan alane

 Sandhing kebo gupak = wong kang cedhak wong tumindak ala, bisa-bisa katut ala

 Sanggar waringin = wong kang dadi pangayomane wong akeh

 Sepi ing pamrih rame ing gawe = nindakake pagawean kanthi ora duwe kamelikan apa-apa

 Sluman-slumun slamet = sanajan kurang ngati-ati nanging isih diparingi slamet

 Sumur lumaku tinimba, gong lumaku tinabuh = wong kang geleme tumandang gawe yen diajak utawa dikancani wong sing wis pinter

 Sadawa-dawane lurung isih dawa gurung = kabar iku mesthi sumebar adoh, lan adoh karo kanyatane

 Sapikul sagendhongan = andum barang kanthi kukum kang murwat lan kaanane

 Sendhen kayu aking = prakaran gondhelan wong kang wis mati

 Singidan nemu macan = dhelikan marga tumindak ala nanging malah kawruhan panggedhene

 Si gedheg lan si anthuk = wong loro kang wis padha kangsen tumindak ala bebarengan

 Simbar tumrap sela = wong kang uripe ngrekasa, awit ora duwe sumber pangan sing gumathok

Tebu tuwuh socane = wong sing alus lan mans tembunge nanging ala aten-atenane

 Tekek mati ulone = wong kang nemoni cilaka marga saka gunemane dhewe

 Tembang rawat-rawat, bakul sinambewara = kabar kang durung mesthi salah lan benere

 Tulung menthung = katone aweh pitulungan, nanging gawe susah

 Tega larane ora tega patine = arepa kaya ngapa sedulur iku perlu dibelani

 Tigan kaapit sela = wong kang ana ing sajroning bebaya, tansah was-sumelang atine

 Timun jinara = prakara gampang banget

 Timun wungkuk jaga imbuh = wong kang kanggo genep-genep (jaga-jaga yen kekurangan)

 Timun mungsuh duren = wong ringkih mungsuh wong kuwat

 Tuna satak bathi sanak = rugi petung (bandha) nanging tambah sedulur

 Tunggal banyu – tunggal guru

 Tinggal glanggang colong playu = ora wani tanggung jawab (keplayu ing peperangan)

 Tumbak cucukan = wong kang seneng pradul (adu-adu) marang liyan

 Tumbu oleh tutup = wong loro sing cocog aten-atenane

 Tumper cinawedan, wedang lelaku = wong kang angger duwe bojo, bojone mati (wong kang diseriki kanca-kancane)

 Tunggak jarak mrajak, tunggak jati mati = turune wong cilik bisa dadi wong gedhe, turune wong gedhe ora bisa oleh kalungguhan dhuwur, utawa prakara ala ngambra-ambra dene prakara becik kari sethithik

 Tunggak kalingan rone = tilas wong gedhe wis ora katon gedhene utawa luhur pangkate

 Tunggak kemadhuh = wong kang maune dadi mungsuh

 Tunjung tuwuh ing sela = wong kang maune dadi mungsuh

 Thenguk-thenguk nemu kethuk = nyambutgawe sakpenake nanging meksa nemu kabegjan

Ucul saka kudangan = luput karo gegayuhane

 Ula marani gitik (gebug) = wong kang njarag marang bebaya

 Ulat madhep ati kareb = wis manteb banget kekarepane

 Ungak-ungak pager arang = duwe melik marang bojoning liyan

 Ulangan cumbon = angger lunga, ora suwe bali maneh

 Uyah kecemplung segara = menehi barang sethithik marang wong sugih banget

 Undhaking pawarta sudaning kiriman = kabar sing sumebar beda nyatane

 Udan tangis = akeh wong sing kesusahan amarga ketaman bencana

 Uwod gedebog = wong kang ora kena diprecaya kanggo lantaran rembug

Wastra bedhah kayu pokah = wong nandhang tatu, babak kulite, putung balunge (wong ketula-tula uripe)

 Watra lungset ing sampiran = wong pinter ora diguroni wong liya nganti tuwa

 Wedi rai wani silit = wanine mung saka mburi, wedi yen adhep-adhepan

 Wedhus diumbar ing pakacangan = wong mlarat dipercaya njaga barang pakaremane

 Weruh ing grubyug, ora weruh ing rembug = melu-melu tumindak nanging ora ngerti kang dikarepake

 Wiwit kuncung nganti gelung = nuduhake wektu sing suwe banget (saka bocah nganti tuwa)

 Welsa tanpa alis = arep tetulung (melasi) wong liya nanging malah dadi bilaine

 Waras-wiris = sehat

 Wong wadon cowek gopel = drajating wong wadon kang ora pangaji

 Wis kebak sundukane = wis akeh banget kaluputane

Yuwana mati lena = wong becik nemu cilaka jalaran ora ngati-ati

 Yitna yuwana, lena kena = sing ngati-ati bakal slamet, sing sembrana cilaka

 Yuyu rumpung mbarong ronge = wong kang nyantosani omahe, amarga wedi diganggu gawe wong liya kang ala pakartine

 Yiyidan munggwing rampadan = biyene wong durjana saiki dadi wong alim

 Yoga anyangga yogi = murid nirokake piwulange guru

A

Adang adang tètèsé embun , tegesé : nunggu barang kang durung mesti.

Aja dumeh , tegesé :aja mentang-mentang

Aja golèk wah, mengko dadi owah , tegesé :aja golek alem wong liyo, mengko mundhak susah

Aji godhong garing , tegesé : ora ono regane

Ajining dhiri dumunung ana ing lathi, ajining raga ana ing busana , tegesé :ajining diri ana ing pangandikane, ajining raga ana ing apa sing diagem

Ambeg parama arta , tegesé : nguripi sakebehe sing cilik tekan sing gede

Asu gedhé menang kerahé , tegesé :wong sing luwih kuwoso sing luwih menang

C

Cedhak kebo gupak , tegesé : yen cerak wong ala bakal ketularan alane

Cincing cincing mekso klebus , tegesé : najan wis ngati-ati nanging tetep kena

D

Datan sisip salugut kolang-kaling pinara sasra , tegesé :jan pas banget

E

Enggon welut didoli udhet , tegesé : Panggoné wong pinter dipameri kapinteran sing ora sepirowa

H

Holopis kuntul baris , tegesé : bareng-bareng/ gotong-royong

I

Idu geni , tegesé :sak pocapane diturut (dipercaya)

J

Jalma limpat seprapat tamat , tegesé :wong kang duwur ilmune/ wong kang sekti

Jamur ing mangsa katiga , tegesé : barang kang mustahil

L

Legan golèk momongan , tegesé :gawe perkara

M

Mulat sarira angrasa wani, rumangsa melu andarbèni, wajib melu angrukebi , tegesé :wani tanggung-jawab

Merangi tatal , tegesé :magawe kang ora ana gunane

N

Nawu lintang , tegesé :gaweyan/gegayuhan kang ora bakal kelakon

Nguthik-uthik macan turu, tegese :golek perkara

Njalukan ora wewehan, tegese : seneng njaluk nanging ora gelem weweh

O

Ora ono kukus tanpa geni , tegesé :ananing kedadeyan mesti ana sebabe

R

Rindik asu digithik , tegesé : cepet banget

U

Urun rembug , tegesé :melu omong

Utange nurut wulu , tegesé :utange akeh banget

Utang lara nyaur lara, utang pati nyaur pati , tegesé :balas dendam

Utang nyaur, nyilih ambalekake , tegesé :balas dendam

Uyah kecemplung segara , tegesé :ora ana tilase (tabete)

W

Wong legan golek momongan , tegesé :golek perkara